Sedef

SEDEF

Sedef kakma ceviz, abanoz, maun vb. ahşap yapıtların üzerine çeşitli formlarda açılan yuvalara, aynı biçimlerde kesilmiş sedefleri yapıştırarak gömme yoluyla yapılan süsleme (yapıştırıcı olarak  yumurta akıyla karıştırılıp macun haline getirilen sedef tozu kullanılır. Kimi örneklerde yuvalara yerleştirilen sedefler gümüş bir telle çevrilerek sağlamlaştırılır.)

Sedef kaplama, bir ahşabın üzerine sedefleri çeşitli motifler oluşturacak biçimde doğrudan yapıştırarak elde dilen bezeme (Genellikle el aynaları, çekmeceler böyle süslenirdi bu tür bezemede kimi zaman tüm yüzey sedefle kaplanırdı.)

Orta çağda sedef lüks eşya yapımında kullanılırdı. XVl .yy. dan başlayarak kullanımı yaygınlaştı. Doğu’da ki kullanışı taklit edilerek ev eşyasında, kakma işleminde kullanılmaya başlandı. XVlll .yy. da sedef kutular ,heykelcikler tütün tabakaları yapıldı. İtalya da sedef kakmacılığı moda haline geldi; oymalı altın işlemeli kağıt ve mobilya üzerine kakmalı sedef eşyalar yapıldı.XlX.yy.da ise daha çok sedefçilikte ve düğme yapımında kullanıldı.

Selçukluların ince işlemeli ahşap oymacılığını yeğlemelerine karşılık, Osmanlıların XV.yy. dan başlayarak abanoz, ceviz, maun, şimşir, santal ağacı vb. üzerine sedef, fildişi, bağa, kemik gibi malzemeleri kakma yada kaplama yoluyla kullandığı görülmektedir. Mimaride kapı, pencere kanatları, dolap kapakları gibi ahşap öğelerin yanında Topkapı sarayı müzesi, İstanbul Türk ve İslam eserleri müzesi ve Anadolu'daki birçok etnografya müzesinde bu türden çeşitli yapıtlar (Kur'an ve cüz muhafazaları, rahle, iskemle, beşik, sandık, kutu, çekmece, nalın, el aynası, tabaka, ağızlık, masa, sehpa, bıçak sapı, tüfek kabzası vb.) sergilenmektedir.

XV .yy. ın ikinci yarısında yapılan ahşap bölümlerine sedef , bağa, fildişi, kemik gibi malzemeler kakılarak zengin malzemeler elde edilmiştir.(Amasya Bayezıt külliyesi Camisi, Balıkesir Zağanos Paşa Camisi) Sedefkar denilen sanatçılarca gerçekleştirilen ve sedefkari diye tanımlanan bu süsleme saraylarda ve konaklarda da uygulanmıştır.(Topkapı sarayı kapı ve dolap kapakları, Murat lll Köşkü) XVl.yy. örnekleri arasında Süleymaniye Camisi'nin kapı ve pencere kanatları ve vaaz kürsüsü, Sultan Selim Türbesi'nin Kapısı, Üsküdar Mihrimah Sultan Camisi'nin kapı ve pencere kanatları belirtilebilir. XVll .y.y da sedefkari süslemenin kimi zaman az kimi zamanda tüm yüzeyi kaplayacak yoğunlukta kullanıldığı görülür (Sultan Ahmet Camisi ve Türbesi, Yeni Cami ile bu caminin hünkar kasrı).Topkapı sarayı müzesi hazine dairesindeki Ahmet l tahtı, sedef kakma kıvrık dallar ve çiçeklerden oluşan zengin ve yoğun bezemenin yanında, değerli taşlarla süslüdür. Sedefkari süsleme zaman zaman kayıklarda kullanılmıştır.(İstanbul Deniz Müzesi) Bu tür bezemede çeşitli Geometrik kompozisyonların yanı sıra XVlll yy. dan sonra Lale , karanfil gibi çiçek motiflerine , kıvrık dallara da yaygın biçimde yer verilmiştir.